Të krishterët në Pashkë festojnë çdo vit vdekjen e Jezu Krishtit në kryq dhe ringjalljen e tij nga të vdekurit. I nderuar lexues, a keni pyetur veten për kuptimin dhe rëndësinë e kësaj feste, e cila flet për atë që bëri Krishti për të shpenguar njerëzimin dhe që kremtohet nga miliona të krishterë çdo vit?
Ju mund të keni një ide të gabuar për kuptimin e Pashkëve. Ose ju shumë ju kanë mësuar se Krishti nuk vdiq dhe nuk u ringjall prej së vdekurish. Ju mund të mos e dini se çfarë do të thotë vdekja e Krishtit, ose të mos kuptoni rëndësinë dhe rezultatet e ringjalljes së tij nga të vdekurit. Ju nxis t’i lexoni këto gazeta me një mendje të hapur dhe një zemër të sinqertë, të lirë nga çdo paragjykim, me një vullnet që kërkon të njohë të vërtetën, sepse vërtet dëshironi të kënaqni Zotin në jetën tuaj.
Vdekja dhe ringjallja e Krishtit janë gurthemeli i krishterimit. Besimi i krishterë bazohet plotësisht në vdekjen dhe ringjalljen e Krishtit. Vdekja e Krishtit përmendet mbi 150 herë në Dhiatën e Re. Nëse e mohojmë ringjalljen e Krishtit, i gjithë besimi i krishterë bie, siç thotë 1 e Korintasve 15:17,
“por në qoftë se Krishti nuk është ringjallur, i kotë është besimi juaj; ju jeni ende në mëkatet tuaja,“
Por nuk mund të ketë një ringjallje nëse nuk ka pasur një vdekje. Si mund të sigurohemi, pra, që Krishti vdiq në kryq?
Në këtë artikull, unë do të citoj nga Dhiata e Re e Biblës, së pari sepse është e frymëzuar nga Zoti. Së dyti, sepse Jezusi u premtoi dishepujve të tij se do të dërgonte Frymën e Shenjtë për t’u kujtuar atyre gjithçka që u kishte thënë. Së treti, dishepujt e Jezusit që regjistruan atë që është në Dhiatën e Re konfirmuan se ata ishin dëshmitarë okularë që regjistronin atë që panë dhe dëgjuan.
Janë tri të vërteta që duhet t’i kuptojmë në fillim të paraqitjes sonë të faktit të vdekjes së Krishtit në kryq:
Së Pari, vdekja e Krishtit nuk ishte një dukuri e rastësishme ose një dështim, një disfatë ose një shenjë dobësie. Kjo ndodhi sipas planit dhe qëllimit të Perëndisë për të shëlbuar njerëzimin. Kështu pohoi apostulli Pjetër kur po qëndronte përballë një turme hebrenjsh, të cilët e njihnin mirë Dhiatën e Vjetër. Ai u tha atyre te Veprat e Apostujve 2:23
ai, pra, sipas këshillit të caktuar dhe të paranjohur të Perëndisë, ju dorëzua juve dhe ju e zutë dhe, me duart e të padrejtëve, e gozhduat në kryq dhe e vratë.
Pjetri shtoi te Veprat e Apostujv 3:18
“Por kështu Perëndia i ka përmbushur ato që kishte parathënë me gojën e të gjithë profetëve të vet, se Krishti i tij do të vuante.”
Nëse fjalët e Pjetrit ishin të gabuara ose citimet e tij të Dhiatës së Vjetër ishin të pasakta, judenjtë do të kishin kundërshtuar, sepse ai po u fliste njerëzve që ishin të pranishëm kur Krishti vdiq në kryq. Por ndodhi e kundërta: më shumë se 3000 njerëz besuan pasi dëgjuan fjalët e Pjetrit.
Edhe më të qarta janë fjalët e vetë Krishtit, kur u ringjall prej së vdekurish dhe iu shfaq dishepujve të tij. Ai u tha atyre,
“Pastaj u tha atyre: “Këto janë fjalët që unë ju thoja kur isha ende me ju: se duhet të përmbushen të gjitha gjërat që janë shkruar lidhur me mua në ligjin e Moisiut, në profetët dhe në psalmet.” … dhe u tha atyre: “Kështu është shkruar dhe kështu ishte e nevojshme që Krishti të vuante dhe të ngjallej së vdekuri ditën e tretë,”
Luka 24:44-46
Krishti po u fliste njerëzve që njihnin ligjin e Moisiut, librat e profetëve dhe Psalmet. Është sikur t’u thoshte, meqë Zoti e premtoi këtë gjë, duhet të ndodhë. Pra, vdekja e Krishtit nuk është një gabim apo rastësi. Është përmbushja e asaj që Zoti ka premtuar dhe në përputhje me vullnetin e Zotit.
Së dyti, gjatë jetës dhe shërbesës së Jezu Krishtit me dishepujt e tij, ai përsëriste vazhdimisht në dëgjimin e tyre se erdhi të jepte veten si shpërblesë për njerëzimin dhe se do të vuante e do të vritej dhe pas tri ditësh do të ringjallej nga të vdekurit. Sepse Jezusi ishte i sinqertë në fjalët e tij dhe i qartë, pa dyshim apo mashtrim, gjithçka që ai tha ishte e sigurt se do të ndodhte. Le të dëgjojmë disa nga ato që tha Jezusi se do t’i ndodhte:
Që nga ai çast Jezusi filloi t’u sqarojë dishepujve të vet se i duhej të shkonte në Jeruzalem, të vuante shumë për shkak të pleqve, të krerëve të priftërinjve dhe të skribëve, se do të vritej dhe do të ringjallej të tretën ditë. (Mateu 16:21)
Pastaj nisi t’u mësojë atyre se Birit të njeriut i duhet të vuajë shumë gjëra, do të hidhet poshtë nga pleqtë, nga krerët e priftërinjve dhe nga skribët; se do të vritet dhe pas tri ditësh do të ringjallet. (Marku 8:31)
Jezusi ua përsëriti disa herë këto të vërteta dishepujve të tij. Pastaj ai u shpjegoi atyre se do të jepej vullnetarisht për të përmbushur gjithçka që ishte shkruar për të, siç thotë Gjoni 10:18:
Askush nuk mund të ma heqë, por e lë nga vetja; unë kam pushtet ta lë e pushtet ta marr përsëri;…
Kjo është një tjetër dëshmi se vdekja e Krishtit në kryq është një fakt historik, sepse është e pamundur që Krishti t’ua kishte konfirmuar këto gjëra dishepujve të tij nëse do ta dinte se ato nuk do të ndodhnin. Është gjithashtu e pamundur që Krishti të gënjejë për vdekjen dhe ringjalljen e tij, pasi ai është i vetmi person që nuk mëkatoi kurrë. Kjo është arsyeja e ardhjes së tij në botën tonë dhe ai e dinte se çfarë do t’i ndodhte. Nëse mohojmë vdekjen e Krishtit në kryq, ne po e akuzojmë atë ose për injorancë, ose për gënjeshtër ose për të qenë të çmendur.
Në fakt, dishepujt e Krishtit nuk i pranuan fjalët e tij për vdekjen e tij në kryq. Kur Jezusi u tha atyre se ai do të vritej dhe do të ngrihej ditën e tretë, Pjetri e qortoi dhe i tha:Zoti na ruajt, Zot“.
Por ai u kthye dhe i tha Pjetrit: “Shporru prej meje, o Satan! Ti je një skandal për mua, sepse s’ke ndër mënd punët e Perëndisë, por punët e njerëzve.” (Mateu 16:23)
As dishepujt nuk i kuptuan fjalët e Jezusit kur ai u foli atyre për domosdoshmërinë e vdekjes së tij (Luka 9:44).
Së treti, Jezu Krishti ishte ai që u kryqëzua dhe jo një person tjetër që u bë si ai.
Atëherë Jezusi, duke ditur gjithçka që do t’i ndodhte, doli dhe i pyeti: “Kë kërkoni?.” Ata iu përgjigjën: “Jezusin Nazareas.” Jezusi u tha atyre: “Unë jam!.”… Atëherë Jezusi i pyeti përsëri: “Kë kërkoni?.” Ata thanë: “Jezusin Nazareas.” Jezusi u përgjigj: “Ju kam thënë se unë jam; prandaj nëse më kërkoni mua, i lini këta të shkojnë”;
Gjoni 18:4-8
Ai u pohoi atyre se ai ishte Jezu Krishti dhe jo dikush që i ngjante atij. Ai nuk e mohoi, as nuk kishte frikë të identifikohej. Ai as nuk i kërkoi njërit prej dishepujve të tij që të zinte vendin e tij në kryq, sepse ai erdhi për këtë qëllim.
Por afër kryqit të Jezusit, qendronin nëna e tij dhe motra e nënës së tij, Maria e Kleopas dhe Maria Magdalenë. Atëherë Jezusi, kur pa nënën e tij dhe pranë saj dishepullin që donte, i tha nënës së tij: “O grua, ja biri yt!.” Pastaj i tha dishepullit: “Ja nëna jote!.” Dhe që në atë moment ai e mori në shtëpinë e vet.
(Gjoni 19:25-27)
Nëse do të thoshim se një person tjetër ishte në kryq, do të thoshim se nëna e tij nuk e njihte atë, as dishepulli që shoqëroi Jezusin për tre vjet. Gjithashtu, do të nënkuptojmë se miqtë e tij u mashtruan si dhe armiqtë e tij, romakët dhe farisenjtë hebrenj, disa prej të cilëve kishin debatuar me të dhe e njihnin personalisht.
Thënia se Zoti bëri që një person tjetër të dukej si Jezusi të kryqëzohej na çon në shumë probleme të tjera:
Së pari, ky pretendim, i cili nuk ka asnjë provë për ta mbështetur, hap derën për kaos dhe sofistikime të plota. Larg qoftë Perëndia të mashtrojë të gjithë ata njerëz që e njihnin mirë Jezusin. Kjo nuk i përshtatet shtatit dhe urtësisë së Perëndisë.
Së dyti, Perëndia ishte në gjendje ta shpëtonte duke e ngritur në parajsë, kështu që çfarë dobie kishte të hidhte ngjashmërinë e tij mbi dikë tjetër, përveç vrasjes së një personi të pafajshëm?
Së treti, a nuk do të ishte në gjendje zëvendësuesi të mbrohej dhe të thoshte se ai nuk ishte Jezusi, sepse po të kishte ndodhur kjo, do të bëhej e njohur dhe do të përhapej jashtë. Por ne nuk kemi dëgjuar fare për këtë person.
Së katërti, meqenëse Jezusi erdhi në botë për këtë qëllim dhe për të përmbushur atë që ishte shkruar për të në Dhiatën e Vjetër sipas vullnetit të Perëndisë, përse Perëndia do t’i mashtronte ata njerëz dhe do të shkonte kundër asaj që kishte premtuar?
Çfarë dëshmi të tjera kemi ne, të cilat i bindi edhe kritikët e krishterimit dhe dyshuesit dhe jo të krishterët hebrenj dhe romakë për të vërtetën se Jezusi vdiq në kryq?
- Unanimiteti midis historianëve dhe studiuesve të Biblës se Jezusi vdiq në kryq.
- Për shembull, Jarod Ludman, një studiues gjerman anti-kristian. Ai tha për vdekjen e Krishtit: “Vdekja e Krishtit si pasojë e kryqëzimit nuk ka nevojë të diskutohet, sepse është një siguri”.
- John Crusan, një kritik kryesor i krishterimit, tha: “Nuk ka asnjë dyshim më të vogël në lidhje me kryqëzimin e Krishtit nga Ponc Pilati”.
Këta dy studiues dhe historianë të tjerë i kanë thënë këto fjalë sepse i kanë studiuar dëshmitë historike dhe i kanë çuar në këtë përfundim.
- Tregime për vdekjen e Krishtit në kryq ka në shkrimet e historianëve hebrenj dhe romakë nga shekulli i parë, nga viti 40 – 90 pas Krishtit.
- Historiani çifut Josephus iu referua Jezusit në librin e tij Antikitetet e Judenjve XVIII dhe tha: “Në atë kohë ishte një njeri i mençur me emrin Jezus, i cili bëri vepra të mrekullueshme, por Pilati e dënoi me vdekje në kryq. Por dishepujt e tij nuk e braktisën, sepse ai iu shfaq atyre ditën e tretë.”
- Historiani romak Tacitus iu referua në vitin 115 pas Krishtit se themeluesi i lëvizjes së krishterë ishte ekzekutuar në kohën e Ponc Pilatit.
- Ka shumë profeci në Dhiatën e Vjetër që profetizuan për vdekjen e Krishtit:
- Isaia 53:9 përmend detaje specifike të vdekjes së Krishtit qindra vjet përpara se të ndodhte. “Kishin caktuar ta varrosnin bashkë me të pabesët, po kur vdiq e vunë me të pasurin, sepse nuk kishte kryer asnjë dhunë dhe nuk kishte pasur asnjë mashtrim në gojën e tij.” Kjo profeci u përmbush në detaje ndërsa lexojmë se çfarë i ndodhi Jezusit te Mateu 27:57-60.
- Psalmet 22:18 thotë, “Ndajnë midis tyre rrobat e mia dhe hedhin në short tunikën time.” Kjo profeci për Krishtin u përmbush saktësisht në të gjitha detajet e saj siç përmendet në Gjoni 19:23-24.
Vlen të përmendet në këtë drejtim se çifutët në shekullin e parë pas Krishtit, të cilët e refuzuan Krishtin, nuk fshinë apo zëvendësuan asnjë nga këto profeci. Pra, si mund t’i kishin zëvendësuar ose luajtur me ta 600 vjet pasi ishin përmbushur?
Ka në të paktën njëzet profeci që flasin për realitetin e kryqëzimit të Krishtit. Këto profeci nuk janë bërë nga vetë profetët, sepse Testamenti i Ri konfirmon në 2 Pjetrit 1:21.
“Sepse asnjë profeci nuk ka ardhur nga vullneti i njeriut, por njerëzit e shenjtë të Perëndisë kanë folur, të shtyrë nga Fryma e Shenjtë.”
Të gjitha këto profeci që u përmbushën largojnë çdo dyshim për kryqëzimin e Krishtit. A mund të jemi kaq të guximshëm sa t’i mohojmë këto profeci që ishin nga Perëndia?
Lidhur me këtë, Jezusi qortoi dy nga dishepujt e tij me fjalë të ashpra, sepse ata nuk e kuptonin se çfarë kishin shkruar profetët për të.
“Atëherë ai u tha atyre: “O budallenj dhe zemërngathët për të besuar gjithçka që kanë thënë profetët! Por a nuk duhej që Krishti të vuajë gjëra të tilla që të hyjë kështu në lavdinë e tij?.” Dhe, duke zënë fill nga Moisiu dhe nga gjithë profetët, ai u shpjegoi atyre në të gjitha Shkrimet gjërat që i takonin atij.” (Luka 24:25-27)
Përveç kësaj, Pali debatoi me hebrenjtë nga librat e Testamentit të Vjetër
“Dhe Pali, sipas zakonit të vet, hyri tek ata dhe tri të shtuna me radhë u paraqiti argumente nga Shkrimet, duke deklaruar dhe duke treguar atyre se Krishti duhej të vuante dhe të ringjallej prej së vdekurish…” (Veprat e Apostujve 17:2-3)
Ai i referohej profecive që dinin dëgjuesit e tij hebrenj.
- Ka procedura strikte romake që zbatoheshin për vdekjen e një personi të kryqëzuar. Pra, nuk ka vend për të thënë se Krishti u kryqëzua, por mbeti i gjallë pas kryqëzimit të tij. Ishte e pamundur që Krishti të mbetej gjallë pasi u kryqëzua, sepse romakët ishin shumë të kujdesshëm për të siguruar që personi i kryqëzuar të kishte vdekur.
Vdekja në kryq në kohën e romakëve dhe më parë ishte një nga mënyrat më të shëmtuara dhe më të këqija të ekzekutimit dhe më e dhimbshme. Brutaliteti dhe ashpërsia e tij ishte e tillë që viktima nuk kishte mundësi të mbetej gjallë. Krishti u rrah dhe u fshikullua pothuajse për vdekje edhe para se të kryqëzohej. Për hebrenjtë, Perëndia e kishte mallkuar personin që u kryqëzua. Prandaj, apostulli Pal përshkroi arsyen pse Krishti duhej të vdiste në kryq.
Krishti na shpengoi nga mallkimi i ligjit, sepse u bë mallkim për ne (duke qenë se është shkruar: “I mallkuar është kushdo që varet në dru”), Galatasve 3:13
Për të konfirmuar më tej se Krishti vdiq në kryq, dua të përmend dy incidente të tjera nga Dhiata e Re:
- Kur ushtari erdhi për të thyer këmbët e dy burrave që ishin kryqëzuar me Jezusin për t’u siguruar që ata nuk do të mund të merrnin frymë dhe kështu do të vdisnin shpejt. Gjoni 19:33 thotë: “Por, kur erdhën te Jezusi dhe panë se ai tashmë kishte vdekur, nuk i thyen këmbët.”
- Kur një burrë i quajtur Jozef erdhi për të kërkuar trupin e Jezusit pas kryqëzimit të tij, “Pilati u habit që ai tashmë kishte vdekur. Ai thirri centurionin dhe e pyeti nëse kishte disa kohë që kishte vdekur. Kur Pilati u informua nga centurioni, ia dha trupin Jozefit.” (Marku 15:44-45). Me fjalë të tjera, kur ai e dinte se Jezusi kishte vdekur, pasi centurioni kishte shkuar dhe kishte konfirmuar se Krishti kishte vdekur.
- Janë mijëra të krishterë që ishin përhapur jashtë vendit në grupe të ndryshme dhe që kishin shkuar vërdallë duke dhënë lajmin e mirë në çdo vend për të vërtetën historike të vdekjes së Krishtit në kryq. A do ta hedhim poshtë dëshminë e tyre dhe të atyre që e panë dhe e dëgjuan? Nëse i mohojmë këto dëshmi, ne diskreditojmë radhën e pandërprerë të dëshmitarëve dhe diskreditojmë profecitë e profetëve të tjerë. Si mund t’i mohojmë popuj të tërë, të cilët të gjithë bien dakord, pavarësisht nga dallimet e tyre në çështje të tjera, se këto dëshmi për një ngjarje të rëndësishme që ishte e prekshme dhe e dukshme dhe që kalonte vazhdimisht? Përveç kësaj, asnjë zë nuk u ngrit midis të krishterëve, hebrenjve apo paganëve që do të kundërshtonte ose diskreditonte dëshminë e të krishterëve për kryqëzimin e Krishtit, siç e pamë.
Përveç kësaj, mijëra të krishterë janë vrarë si martirë në ditët e kishës së hershme, sepse ata nuk do të ktheheshin prapa në dëshminë e tyre për vdekjen e Krishtit. A mund ta imagjinoni se këta njerëz, veçanërisht dishepujt e Jezusit, të cilët gjatë jetës së tij i rezistuan idesë së kryqëzimit, ishin gati të vdisnin për një çështje të falsifikuar apo të sajuar? Nëse u mashtruan, a lejoi Zoti që të mashtrohen? Zoti na ruajt!
Përveç kësaj, nëse do të thoshim se Krishti nuk vdiq në kryq, do të kundërshtonim dhe mohonim:
- Historia në përgjithësi, e cila mbështetet nga dëshmitë e të krishterëve, hebrenjve dhe romakëve
- Dhiata e Re, fjala e Zotit, e cila bazohet plotësisht në ngjarjen shëlbuese të kryqëzimit.
- Të gjithë profecitë e Dhiatës së Vjetër, e cila parashikoi vdekjen dhe ringjalljen e Krishtit dhe që të gjitha u përmbushën në Krishtin
- Krishti në gjithçka tha për arsyen dhe qëllimin e ardhjes së tij në tokë
A është e arsyeshme dhe logjike të injorohen dhe të mohohen të gjitha këto prova për të thënë se Krishti nuk vdiq në kryq? A nuk duhet t’u besojmë dëshmitarëve okularë që panë kryqëzimin e Krishtit dhe që ishin të pranishëm kur ndodhi dhe më pas regjistruan me besnikëri atë që ndodhi?
Pas paraqitjes së provave që konfirmojnë kryqëzimin e Krishtit dhe vdekjen e tij, ne duhet të dimë se cili ishte kuptimi i vdekjes së tij dhe ta kuptojmë atë për të vlerësuar këtë dashuri sakrifice që Krishti tregoi me vdekjen e tij në kryq.
Qëllimi dhe kuptimi i vdekjes së Krishtit sipas vullnetit të Zotit ishte shëlbimi i njerëzimit duke e ofruar veten si flijim për të paguar për mëkatet tona.
- Kur lindi Jezu Krishti, engjëlli i Zotit i tha Jozefit: “Ajo do të lindë një djalë dhe ju do t’i vendosni emrin Jezus, sepse ai do ta shpëtojë popullin e tij nga mëkatet e tyre.” (Mateu 1: 21)
- Dhe kur Gjoni, një nga dishepujt e Krishtit, pa Jezusin që po vinte tek ai, tha:Ja, Qengji i Perëndisë që heq mëkatin e botës!” (Gjoni 1:29) Ky është qengji i pranueshëm nga Perëndia, sepse ishte pa mëkat, pa faj.
- Dhe apostulli Pjetër sqaroi kuptimin e vdekjes së Krishtit kur tha tek 1 Pjetrit 2:24 “Ai (Jezu Krishti) vetë i barti mëkatet tona në trupin e tij në pemë (kryq), që ne të mos mëkatojmë dhe të jetojmë për drejtësi. Nga plagët e tij u shërove“
Në këtë mënyrë, Jezusi përmbushi drejtësinë e Perëndisë dhe mëshirën e tij. Ai tregoi drejtësinë e Perëndisë duke paguar dënimin për mëkatin tonë, që është vdekja, dhe ai tregoi mëshirën e Perëndisë që shpëtoi këdo që beson në Krishtin.
Nëse mohojmë vdekjen e Krishtit, është sikur të themi se plani i Perëndisë dështoi, vullneti i tij nuk u përmbush dhe nuk ka shpëtim për njerëzimin nga dënimi i mëkatit, por e vërteta është se ai vdiq, siç e kemi parë më lart.
Për të mbyllur këtë seksion, dua t’ju them se Të krishterët e shikojnë kryqin me mburrje. Apostulli Pal e përmblodhi pikëpamjen e të krishterëve ndaj kryqit në 1 e Korintasve 1:18
“Sepse mesazhi i kryqit është marrëzi për ata që humbin, por për ne që shpëtohemi është fuqia e Perëndisë.”
Po, Krishti u kryqëzua, “një gur pengese për hebrenjtë dhe marrëzi për grekët”. Por në fakt, ishte fuqia e Perëndisë, pasi ndodhi sipas planit të mrekullueshëm e të lavdishëm të Perëndisë për të shëlbuar njerëzimin nga mëkati. Apostulli Pal, i cili i kishte persekutuar të krishterët para se të vinte në besim, i shkroi kishës në Galati:
“Sa për mua, mos ndodhtë kurrë që unë të mburrem me tjetër gjë, veç për kryqin e Zotit tonë Jezu Krisht, për të cilin bota është kryqëzuar tek unë edhe unë te bota.” (Galatasve 6:14)
Ne gjithashtu e shikojmë kryqin me mirënjohje dhe falenderim të thellë Zotit për dashurinë dhe hirin e tij që tregoi në vdekjen e Krishtit, siç tha apostulli Pal te Romakëve 5:8
“Por Perëndia e tregon dashurinë e tij ndaj nesh në atë që, kur ende ishim mëkatarë, Krishti vdiq për ne.”
Fjala e fundit, lexues i dashur, është rezultati i mrekullueshëm, i paimagjinueshëm i vdekjes vullnetare të Krishtit në kryq. Ju lutemi lexoni dhe mendoni thellë rreth këtyre vargjeve që apostulli Pal shkroi nga frymëzimi i Frymës së Shenjtë në Dhiatën e Re: Filipianëve 2:8-11
“dhe duke u gjetur nga pamja e jashtme posi njeri, e përuli vetveten duke u bërë i bindur deri në vdekje, deri në vdekje të kryqit. Prandaj edhe Perëndia e lartësoi madhërisht dhe i dha një emër që është përmbi çdo emër, që në emër të Jezusit të përkulet çdo gju i krijesave (ose gjërave) qiellore, tokësore dhe nëntokësore, dhe çdo gjuhë të rrëfejë se Jezu Krishti është Zot, për lavdi të Perëndisë Atë.”
Pas vdekjes së Krishtit në kryq dhe ringjalljes së tij nga të vdekurit, Zoti i dha atij një pozitë unike, të lavdishme, në mënyrë që çdo person të përkulej para tij. Kryqi çoi në lavdërimin, por nuk ishte fundi, sepse Krishti u ringjall nga të vdekurit siç do të lexojmë në pjesën e dytë të këtij artikulli.