Bibla është një libër i mrekullueshëm. Ai pretendon se është i frymëzuar nga Perëndia dhe se regjistron me saktësi historinë. Dikur dyshoja në saktësinë historike për kapitujt fillestarë të librit të parë në Bibël – Zanafilla. Ky ishte tregimi i Adamit dhe Evës, parajsës, frutit të ndaluar, një tundues, i ndjekur nga tregimi i Noeut që i mbijetoi një përmbytjeje mbarëbotërore. Unë, si shumica e njerëzve sot, mendova se këto histori ishin vërtet metafora poetike.
Ndërsa hulumtoja këtë pyetje, bëra disa zbulime magjepsëse që më bënë të rimendoja bindjet e mia. Një zbulim ishte i ngulitur në shkrimin kinez. Për ta parë këtë ju duhet të dini disa prejardhje rreth kinezëve.
Kinezishtja e shkruar u ngrit që nga fillimi i qytetërimit kinez, rreth 4200 vjet më parë, rreth 700 vjet përpara se Moisiu të shkruante librin e Zanafillës (1500 para Krishtit). Ne të gjithë e njohim kaligrafinë kineze kur e shohim atë. Ajo që shumë prej nesh nuk e dinë është se ideogramet ose ‘fjalët’ kineze janë ndërtuar nga figura më të thjeshta të quajtura radikalët . Është e ngjashme me mënyrën se si anglishtja merr fjalë të thjeshta (si ‘zjarr’ dhe ‘fikëse’) dhe i kombinon ato në fjalë të përbëra (‘zjarrfikëse’). Kaligrafia kineze ka ndryshuar shumë pak në mijëra vjet. Ne e dimë këtë nga shkrimet që gjenden në qeramikë të lashtë dhe artefakte kockash. Vetëm në shekullin e 20 – të me qeverisjen e partisë komuniste kineze shkrimi është thjeshtuar.
Për shembull, merrni parasysh ideogramin kinez për fjalën abstrakte “i pari”. Është treguar këtu.
“E para” është një përbërje e radikalëve më të thjeshtë siç tregohen. Ju mund të shihni se si këto radikale gjenden të gjithë të kombinuar në “së pari”. Gjithashtu tregohet kuptimi i secilit prej radikalëve. Kjo do të thotë se rreth 4200 vjet më parë, kur skribët e parë kinezë po formonin shkrimin kinez, ata u bashkuan me radikalët me kuptimin ‘i gjallë’+’pluhur’+’njeri’ => ‘i pari’. Por pse? Çfarë lidhjeje natyrore ka midis ‘pluhurit’ dhe ‘të parës’? Nuk ka asnjë. Por vini re krijimin e njeriut të parë në Zanafillë.
17 por mos ha nga pema e njohjes të së mirës dhe të së keqes, sepse ditën që do të hash prej saj ke për të vdekur me siguri”.
ZANAFILLA 2:17
Njeriu ‘i parë’ (Adami) u bë i gjallë nga pluhuri. Por ku e gjetën kinezët e lashtë këtë lidhje 700 vjet përpara se Moisiu të shkruante Zanafillën? Mendoni për këtë:
Radikalët për ‘pluhur’ + ‘frymë goje’ + ‘gjallë’ kombinohen për të bërë ideogramin ‘të flasësh’. Por atëherë ‘të flasësh’ kombinohet në vetvete me ‘ecjen’ për të formuar ‘krijimin’.
Por cila është lidhja e natyrshme midis ‘pluhurit’, ‘frymës së gojës’, ‘të gjallëve’, ‘ecjes’ dhe ‘krijimit’ që do t’i bënte kinezët e lashtë të krijonin këtë marrëdhënie? Por kjo gjithashtu ka një ngjashmëri të habitshme me Zanafilla 2:17 më sipër.
Kjo ngjashmëri vazhdon. Vini re se si ‘djalli’ është formuar nga “njeri që lëviz fshehurazi në kopsht”. Cila është marrëdhënia natyrore midis kopshteve dhe djajve? Ata nuk kanë fare.
Megjithatë kinezët e lashtë ndërtuan më pas mbi këtë duke kombinuar më pas ‘djallin’ me ‘dy pemë’ për ‘tundues’!
Djall + 2 pemë + mbulesë = tundues
Pra, ‘djalli’ nën mbulesën e ‘dy pemëve’ është ‘tunduesi’. Nëse do të bëja një lidhje të natyrshme me tundimin, mund të tregoja një grua seksi në një bar, ose një mëkat tundues. Por pse dy pemë? Çfarë lidhje kanë ‘kopshtet’ dhe ‘pemët’ me ‘djajtë’ dhe ‘tunduesit’? Krahasoni tani me llogarinë e Zanafillës:
8 Pastaj Zoti Perëndi mbolli një kopsht në Eden, në lindje… 9… në mes të kopshtit gjendeshin edhe pema e jetës dhe pema e njohjes të së mirës dhe të së keqes.
ZANAFILLA 2:8-9
Por gjarpri ishte më dinaku ndër… dhe i tha gruas: “A ka thënë me të vërtetë Perëndia …
ZANAFILLA 3:1
Të ‘dëshirosh’ ose ‘lakmosh’ lidhet përsëri me një ‘grua’ dhe ‘dy pemë’. Pse të mos e lidhni ‘dëshirën’ në kuptimin seksual me ‘grua’? Kjo do të ishte një marrëdhënie e natyrshme. Por kinezët nuk e bënë këtë.
Tregimi i Zanafillës tregon një lidhje midis ‘lakmisë’, ‘dy pemëve’ dhe ‘gruas’.
6 Dhe gruaja pa që pema ishte e mirë për t’u ngrënë, që ishte e këndshme për sytë dhe që pema ishte i dëshirueshme për ta bërë të zgjuar dikë; dhe ajo mori nga fruti i saj, e hëngri dhe i dha edhe burrit të saj që ishte me të, dhe hëngri edhe ai.
ZANAFILLA 3:6
Konsideroni një paralele tjetër të jashtëzakonshme. Ideogrami kinez për ‘varkën e madhe’ është paraqitur më poshtë dhe radikalët që e ndërtojnë këtë janë paraqitur gjithashtu:
Ata janë ‘tetë’ ‘njerëz’ në një ‘enë’. Nëse do të përfaqësoja një varkë të madhe, pse të mos kisha 3000 njerëz në një anije. Pse tetë? Interesante, në tregimin e Zanafillës për përmbytjen ka tetë persona në Arkën e Noes (Noeu, tre djemtë e tij dhe katër gratë e tyre).
Paralelet midis Zanafillës së hershme dhe shkrimit kinez janë të jashtëzakonshme. Dikush madje mund të mendojë se kinezët e kanë lexuar Zanafillën dhe kanë huazuar prej saj, por origjina e gjuhës së tyre është 700 vjet para Moisiut. A është rastësi? Por pse kaq shumë ‘rastësi’? Pse nuk ka paralele të tilla me kinezët për tregimet e mëvonshme të Zanafillës të Abrahamit, Isakut dhe Jakobit?
Por supozoni se Zanafilla po regjistron ngjarje të vërteta historike. Pastaj kinezët – si grup race dhe gjuhësor – e kanë origjinën në Babel (Zanafilla 11) si të gjitha grupet e tjera të lashta gjuhësore/racore. Tregimi i Babelit tregon se si fëmijët e Noeut ua ngatërroi gjuhët Perëndia, kështu që ata nuk mund ta kuptonin njëri-tjetrin. Kjo rezultoi në migrimin e tyre nga Mesopotamia dhe kufizoi martesat brenda gjuhës së tyre. Kinezët ishin një nga këta popuj që u shpërndanë nga Babeli. Në atë kohë, tregimet e Krijimit/Përmbytjes së Zanafillës ishin historia e tyre e fundit. Kështu, kur ata zhvilluan shkrimin për koncepte abstrakte si ‘lakmi’, ‘tundues’ etj., ata morën nga tregime që ishin kuptuar mirë në historinë e tyre. Në mënyrë të ngjashme për zhvillimin e emrave – si ‘varkë e madhe’ ata do të merrnin nga llogaritë e jashtëzakonshme që mbanin mend.
Kështu, rrëfimet e Krijimit dhe të Përmbytjes u futën në gjuhën e tyre që nga fillimi i qytetërimit të tyre. Me kalimin e shekujve ata harruan arsyen origjinale, siç ndodh shpesh. Nëse është kështu, atëherë tregimi i Zanafillës regjistroi ngjarje të vërteta historike, jo vetëm metafora poetike.
Sakrificat kineze
Kinezët gjithashtu kishin një nga traditat më të gjata ceremoniale që janë kryer ndonjëherë në tokë. Që nga fillimi i qytetërimit kinez (rreth 2200 p.e.s.), perandori kinez në solsticin e dimrit gjithmonë sakrifikonte një dem për Shang-Ti (‘Perandori në Parajsë’, dmth. Zoti). Kjo ceremoni vazhdoi në të gjitha dinastitë kineze. Në fakt ajo u ndalua vetëm në vitin 1911 kur gjenerali Sun Yat-sen përmbysi dinastinë Qing. Kjo sakrificë e demit bëhej çdo vit në ‘Tempullin e Qiellit’, i cili tani është një atraksion turistik në Pekin. Pra, për më shumë se 4000 vjet, një dem flijohej çdo vit nga perandori kinez për Perandorin Qiellor Pse? Shumë kohë më parë, Konfuci (551-479 p.e.s.) bëri pikërisht këtë pyetje. Ai tha:
“Ai që i kupton ceremonitë e sakrificave për Qiellin dhe Tokën… do ta kishte qeverinë e një mbretërie aq të lehtë sa të shikonte në pëllëmbën e tij!”
Ajo që Konfuci tha ishte se kushdo që mund të zhbllokonte atë mister të sakrificës do të ishte mjaft i mençur për të sunduar mbretërinë. Pra, midis vitit 2200 para Krishtit kur filloi Sakrifica Kufitare, deri në kohën e Konfucit (500 para Krishtit) kuptimi i sakrificës ishte humbur për kinezët – edhe pse ata vazhduan sakrificën vjetore edhe 2400 vjet të tjera deri në vitin 1911 pas Krishtit.
Ndoshta, nëse kuptimi i kaligrafisë së tyre nuk do të kishte humbur, Konfuci mund të kishte gjetur një përgjigje për pyetjen e tij. Merrni parasysh radikalët e përdorur për të ndërtuar fjalën për “të drejtë”.
edukim është një përbërje e ‘deleve’ mbi ‘unë’. Dhe ‘unë’ është një përbërje e ‘dorës’ dhe ‘shtitës’ ose ‘kamës’. Ajo jep idenë se dora ime do të vrasë qengjin dhe do të rezultojë në drejtësi . Kurbani ose vdekja e qengjit në vendin tim më jep drejtësi.
Zanafilla ka shumë sakrifica kafshësh shumë kohë përpara se Moisiu të fillonte sistemin e flijimeve hebreje. Për shembull, Abeli (djali i Adamit) dhe Noeu ofrojnë flijime (Zanafilla 4:4 & 8:20). Duket se njerëzit më të hershëm e kuptuan se flijimet e kafshëve ishin simbole të një vdekjeje zëvendësuese që ishte e nevojshme për drejtësinë. Një nga titujt e Jezusit ishte ‘qengji i Perëndisë’ (Gjoni 1:29). Vdekja e tij ishte sakrifica e vërtetë që jep drejtësi . Të gjitha sakrificat e kafshëve – përfshirë sakrificat e lashta kufitare kineze – ishin vetëm një fotografi e sakrificës së tij. Kjo është ajo që tregoi flijimi i Isakut nga Abrahami , si dhe flijimi i Pashkës së Moisiut. Kinezët e lashtë dukej se kishin filluar me këtë kuptim shumë kohë përpara se të jetonin Abrahami ose Moisiu, megjithëse e kishin harruar atë në kohën e Konfucit.
Kjo do të thotë se sakrifica dhe vdekja e Jezusit për drejtësi u kuptua që në agimin e historisë njerëzore. Një kujtim i këtij kuptimi të lashtë është ruajtur edhe në zodiak. Jeta, vdekja dhe ringjallja e Jezusit ishte një plan hyjnor i përforcuar me shenja në mënyrë që njerëzit ta njihnin atë që nga fillimi i kohës.
Kjo bie ndesh me instinktet tona. Ne mendojmë se drejtësia bazohet ose në mëshirën e Perëndisë ose në meritat tona. Me fjalë të tjera, shumë mendojnë se nuk kërkohet asnjë pagesë për mëkatin pasi Perëndia është vetëm i mëshirshëm dhe jo i Shenjtë. Të tjerë mendojnë se kërkohet një pagesë, por ne mund ta bëjmë pagesën me gjërat e mira që bëjmë. Kështu që ne përpiqemi të jemi të mirë ose fetarë dhe shpresojmë se gjithçka do të funksionojë. Kjo kundërshtohet nga Ungjilli që thotë:
21 Por tani, pavarësisht nga ligji, është manifestuar drejtësia e Perëndisë…22 madje drejtësia e Perëndisë nëpërmjet besimit në Jezu Krishtin për të gjithë e mbi të gjithë ata që besojnë, sepse nuk ka dallim;
ROMAKEVE 3:21-22
Ndoshta të lashtët ishin të vetëdijshëm për diçka që ne rrezikojmë ta harrojmë.
Bibliografi
- Zbulimi i Zanafillës . CH Kang & Ethel Nelson. 1979
- Zanafilla dhe misteri Konfuci nuk mund të zgjidhej . Ethel Nelson dhe Richard Broadberry. 1994