“Kurani është shkrimi origjinal – e njëjta gjuhë, shkronja dhe recitim. Nuk ka vend për interpretim njerëzor apo përkthim të korruptuar…Nëse merrni një kopje të një Kurani nga ndonjë shtëpi në mbarë botën, dyshoj se do të gjeni edhe ndonjë ndryshim mes tyre.”

Një mik ma dërgoi këtë shënim. Ai po e krahasonte tekstin e Kuranit të Shenjtë me atë të Inxhilit/Biblës. Ekzistojnë njëzet e katër mijë dorëshkrime të lashta të Inxhilit dhe ato kanë ndryshime të vogla, ku vetëm disa fjalë ndryshojnë. Megjithatë të gjitha temat dhe idetë janë të njëjta në të gjitha 24000 dorëshkrimet, duke përfshirë temën e Isa al Masih na shpërblen në vdekjen dhe ringjalljen e tij, pretendohet shpesh, si më sipër, se nuk ka pasur ndryshime në Kur’an. Kjo shihet si epërsia e Kuranit ndaj Biblës dhe dëshmia e mbrojtjes së tij të mrekullueshme. Por çfarë na thonë hadithet për formimin dhe përpilimin e Kuranit?

Formimi i Kuranit nga Profeti te Kalifët

Transmetohet nga Umer bin El Hattab:

Kam dëgjuar Hisham bin Hakim bin Hizam duke recituar suren-el-Furkan në një mënyrë të ndryshme nga ajo e imja. I Dërguari i Allahut (ﷺ) ma kishte mësuar atë (në një mënyrë tjetër). Kështu që, isha gati të grindesha me të (gjatë namazit), por prita derisa të mbaronte, pastaj ia lidha rrobën në qafë, e kapja me të dhe e solla te i Dërguari i Allahut (salallahu alejhi ue selem) dhe i thashë: “Kam dëgjuar. duke recituar suren-el-Furkan në një mënyrë ndryshe nga mënyra se si më mësove mua.” Profeti (ﷺ) më urdhëroi ta liroj atë dhe i kërkoi Hishamit ta lexonte atë. Kur e recitoi, i Dërguari i Allahut tha: “Kjo u shpall në këtë mënyrë”. Më pas më kërkoi ta recitoja. Kur e recitova, ai tha: “Kjo është shpallur në këtë mënyrë. Kur’ani është shpallur në shtatë mënyra të ndryshme, pra lexoje atë në mënyrën që është më e lehtë për ty.” (Sahih el-Buhari 2419; Libri 44, Hadithi 9)

Transmeton Ibn Mesudi:

Kam dëgjuar një person duke recituar një varg (Kur’anor) në një mënyrë të caktuar, dhe kam dëgjuar Profetin (ﷺ) duke recituar të njëjtin varg në nje menyre tjeter. Kështu e çova te Pejgamberi (salallahu alejhi ue selem) dhe e njoftova për këtë, por në fytyrën e tij vura re shenjën e mosmiratimit dhe më pas ai tha:Te dy keni te drejte, prandaj mos u ndryshoni, sepse kombet para jush u kundërshtuan, kështu që u shkatërruan.” (el-Buhari 3476; Libri 60, Hadithi 143)

Këta të dy na tregojnë qartë se gjatë jetës së Profetit Muhamed (a.s.) kishte disa versione variante të recitimit të Kuranit që përdoreshin dhe miratoheshin nga Muhamedi (a.s.). Pra, çfarë ndodhi pas vdekjes së tij?

Ebu Bekri dhe Kurani

Transmeton Zeid bin Thabit:

Ebu Bekr Es-Siddiku më dërgoi kur njerëzit e Jemames u vranë (dmth. një numër i sahabëve të Profetit që luftuan kundër Musailmes). (Shkova tek ai) dhe e gjeta Umer bin El-Hattabin ulur me të. Pastaj Ebu Bekri më tha: “Omeri erdhi tek unë dhe tha: “Viktimat ishin të rënda në mesin e Kur’anit të Kur’anit (dmth atyre që e dinin Kur’anin përmendsh) në ditën e betejës. e Yamama-s dhe kam frikë se mund të ndodhin më shumë viktima të rënda në mesin e Kur’anit në fusha të tjera beteje, ku një pjesë e madhe e Kur’anit mund të humbasë. Prandaj unë sugjeroj që ju (Ebu Bekr) të urdhëroni që Kurani të jetë “Si mund të bësh diçka që nuk e ka bërë i Dërguari i Allahut?”të mbledhura.” I thashë Omerit, Omeri tha: “Pasha Allahun, ky është një projekt i mirë”. Omeri vazhdoi të më nxiste që ta pranoja propozimin e tij derisa Allahu ma hapi gjoksin për të dhe unë fillova të kuptoja të mirën e idesë që Omeri e kishte realizuar. Pastaj Ebu Bekri më tha (më). “Ti je një i ri i urtë dhe ne nuk kemi asnjë dyshim për ty dhe ke shkruar Frymëzimin Hyjnor për të Dërguarin e Allahut (salallahu alejhi ue selem). Pra, duhet të kërkoni (skriptet fragmentare të) Kuranit dhe ta grumbulloni atë në një libër.” Pasha Allahun Sikur të më kishin urdhëruar të zhvendosja një nga malet, nuk do të ishte më e rëndë për mua se kjo që më urdhëron të mbledh Kur’an. Pastaj i thashë Ebu Bekrit: “Si do të bëni diçka që i Dërguari i Allahut (salallahu alejhi ue selem) nuk e ka bërë?” Ebu Bekri u përgjigj: “Pasha Allahun, ky është një projekt i mirë.” Ebu Bekri vazhdoi të më nxiste që ta pranoja idenë e tij derisa Allahu ma hapi gjoksin për atë që ia kishte hapur gjoksin Ebu Bekrit dhe Omerit. Kështu që fillova të kërkoja Kuranin dhe ta mbledh atë nga (çfarë ishte shkruar) kërcell palme, gurë të hollë të bardhë dhe gjithashtu nga njerëzit që e dinin përmendësh, derisa e gjeta ajetin e fundit të sures et-Teube (Pendimi) me Ebi Khuzaima El-Ensariun, dhe nuk e gjeta tek askush tjetër përveç tij. Ajeti është: “Me të vërtetë ju ka ardhur një i Dërguar (Muhamed) nga mesi juaj. E hidhëron atë që ju duhet të merrni ndonjë lëndim ose vështirësi.. (deri në fund të sures-Bera’ (et-Teube) (9.128-129). Pastaj dorëshkrimet e plota (kopja) e Kur’anit i mbetën Ebu Bekrit derisa vdiq, pastaj me Omerin deri në fund të jetës së tij dhe më pas me Hafsën, vajzën e Omerit. (el-Buhari 4986; Libri 66, Hadithi 8)

Kjo ishte kur Ebu Bekri ishte kalif, duke e pasuar drejtpërdrejt Muhamedin (a.s.). Ajo na tregon se Muhamedi (a.s.) nuk e kishte mbledhur kurrë Kur’anin në një tekst standard ose nuk kishte dhënë ndonjë tregues se një gjë e tillë duhet bërë. Me viktima të rënda beteje në mesin e atyre që e dinin Kur’anin nga kujtesa, Ebu Bekri dhe Omari (ai u bë i dyti^nd Kalif) e bindi Zeidin që të fillonte të mblidhte një Kur’an nga burime të ndryshme. Zejdi fillimisht hezitoi sepse Muhamedi (a.s.) nuk kishte treguar kurrë nevojën për të standardizuar tekstin. Ai u kishte besuar disa shokëve të tij që t’ua mësonin Kur’anin ndjekësve të tyre, siç na tregon hadithi i mëposhtëm.

Transmeton Masriku:

‘Abdullah bin ‘Amr përmendi ‘Abdullah bin Mesudin dhe tha: “Unë do ta dua atë njeri, sepse kam dëgjuar Profetin (ﷺ) duke thënë: “Merre (mëso) Kur’anin nga katër: ‘Abdullah bin Mesud, Salim, Muadh dhe Ubai bin Ka`b.’ ”

(el-Buhari 4999; Libri 66, Hadithi 21)

Mirëpo, pas vdekjes së Profetit (a.s.) lindën mosmarrëveshje mes sahabëve për shkak të këtyre recitimeve të ndryshme. Hadithi më poshtë tregon për një mosmarrëveshje rreth sures 92:1-3 (Al-Layl)

Transmeton Ibrahimi:

Shokët e ‘Abdullah (bin Mes’ud) erdhën te Ebu Derda, (dhe para se të mbërrinin në shtëpinë e tij), ai i kërkoi dhe i gjeti. Pastaj ai i pyeti ata: “Kush prej jush mund të lexojë (Kur’an) ashtu siç e lexon Abdullahu?” Ata u përgjigjën: “Të gjithë ne”. Ai pyeti: “Kush prej jush e di përmendësh?” Ata treguan me gisht ‘Alkama. Pastaj pyeti Alkamen. “Si e dëgjuat ‘Abdullah bin Mes’ud duke lexuar suren El-Leil (Nata)?” Alkama recitoi: ‘Pasha mashkullin dhe femrën.’ Ebu Ed-Darda tha: “Dëshmoj se e kam dëgjuar Profetin duke e recituar po ashtu, por këta njerëz duan që unë ta recitoj: “Dhe pasha Atë që krijoi mashkullin dhe femrën.” por pasha Allahun, unë nuk do t’i ndjek ata.”

Bukhari Vëll. 6, Libri 60, Hadithi 468

Kurani i sotëm ka leximin e dytë për suren el-Leyl 2:92. Është interesante që Abdullahu, i cili është një nga katër në hadithin e mëparshëm i veçuar veçanërisht nga Profeti Muhamed (a.s.) si autoritet në recitimin e Kur’anit, dhe Ebu Ed-Darda përdorën një tjetër recitim për këtë varg dhe nuk ishin të gatshëm të ndiqnin të tjerët.

Hadithi i mëposhtëm tregon se rajone të tëra të perandorisë islame ndiqnin recitime të ndryshme, aq sa mund të verifikohej se nga vinte dikush me atë recitim që përdorte. Në rastin më poshtë, irakianët e Kufes po ndiqnin recitimin e sures 92:1-3 nga Abdullah bin Mes’ud.

‘Alqama raportoi:

E takova Ebu Derdain dhe ai më tha: Cilit shtet i përkisni? I thashë: Unë jam një nga njerëzit e Irakut. Ai përsëri tha: Në cilin qytet? Unë iu përgjigja: Qyteti i Kufes. Ai përsëri tha: A lexoni sipas këndimit të Abdullah b. Mas’ud? Unë thashë: Po. Tha: Lexoje këtë ajet (Pasha natën kur mbulon) Kështu që unë e lexova: (Pasha natën kur mbulon dhe ditën kur shkëlqen dhe krijimin e mashkullit dhe femrës). Ai qeshi dhe tha: E kam dëgjuar të Dërguarin e Allahut (ﷺ) duke lexuar kështu.

Mysliman Libri 6, Hadithi 346

Transmeton Ibn Abasi:

Umeri tha: Ubej ishte më i miri prej nesh në recitimin (të Kuranit), por ne lëmë disa nga ato që ai lexon.’ Ubej thotë: “E kam marrë nga goja e të Dërguarit të Allahut (savs).ﷺ) dhe nuk do të largohet për asgjë.” Por Allahu tha: “Asnjë nga shpalljet Tona nuk shfuqizojmë dhe nuk bëjmë të harrohet, por Ne zëvendësojmë diçka më të mirë ose të ngjashme.” 2.106

Buhariu. Libri 66, Hadithi 27

Megjithëse Ubai konsiderohej ‘më i miri’ në recitimin e Kur’anit (Ai ishte një nga ata që u vu re më parë nga Muhamedi a.s.), të tjerët në bashkësi lanë jashtë disa nga ato që ai recitonte. Kishte mosmarrëveshje për atë që do të shfuqizohej dhe çfarë jo. Mosmarrëveshjet për leximet e varianteve dhe shfuqizimi po shkaktonin tensione. Ne shohim në hadithin më poshtë se si u zgjidh ky problem.

Kalifi Uthman dhe Kurani

Transmeton Enes bin Malik:

Hudhaifa bin Al-Jaman erdhi te Osmani në kohën kur njerëzit e Shamit dhe populli i Irakut po bënin luftë për të pushtuar Arminjen dhe Adharbijanin. Hudhejfe u frikësua prej tyre (popullit të Shamit dhe Irakut) dallimet në leximin e Kuranit, prandaj i tha Osmanit: “O prijësi i besimtarëve! Shpëtojeni këtë popull para se të kundërshtonin rreth Librit (Kur’anit) siç bënë më parë çifutët dhe të krishterët.” Kështu, Uthmani i dërgoi një mesazh Hafsës duke i thënë: “Na dërgoni dorëshkrimet e Kur’anit që ne t’i përmbledhim materialet Kur’anore në kopje të përsosura dhe t’jua kthejmë dorëshkrimet.” Hafsa ia dërgoi Osmanit. Më pas, Osmani urdhëroi Zejd bin Thabitin, Abdullah bin AzZubejrin, Said bin Al-As dhe AbdurRahman bin Harith bin Hishamin që të rishkruanin dorëshkrimet në kopje të përsosura. Uthmani u tha tre burrave kurejshi: “Në rast se nuk pajtoheni me Zeid bin Thabit në ndonjë pikë të Kuranit, atëherë shkruajeni atë në dialektin e Kurejshit, Kurani u shpall në gjuhën e tyre.” Ata vepruan kështu, dhe pasi kishin shkruar shumë kopje, ‘Uthmani ia ktheu dorëshkrimet origjinale Hafsës. `Osmani dërgoi në çdo krahinë muslimane një kopje të asaj që ata kishin kopjuar dhe urdhëroi që të gjitha materialet e tjera kuranore, qofshin ato të shkruara në dorëshkrime të fragmentuara apo kopje të tëra, të digjen.

el-Buhari 4987; Libri 66, Hadithi 9

Kjo është arsyeja pse sot nuk ka lexime variante. Nuk ishte për shkak se profeti Muhamed (a.s.) mori ose përdori vetëm një recitim (ai jo, ai përdori shtatë), as sepse ai përpiloi një Kur’an autoritar. Ai nuk e bëri. Në fakt, nëse kërkoni ‘lexime të ndryshme’ në sunetin online atje ka 61 hadithe që diskutojnë recitime të ndryshme të Kuranit. Kurani i sotëm nuk është variant sepse Uthmani (3-të kalif) mori një nga leximet, e redaktoi dhe dogji të gjitha recitimet e tjera. Hadithet e mëposhtme tregojnë se si ky redaktim jeton në Kuranin e sotëm.

Transmeton Ibn Abasi:

Omeri tha: “Kam frikë se pasi të ketë kaluar një kohë e gjatë, njerëzit mund të thonë: “Ne nuk i gjejmë ajetet e Rexhemit (vdekjes me gurë) në Librin e Shenjtë, dhe si pasojë ata mund të humbasin duke lënë një detyrimi që e ka shpallur Allahu. Ja! Konfirmoj që dënimi Rajam t’i shqiptohet atij që kryen marrëdhënie seksuale të paligjshme, nëse është tashmë i martuar dhe krimi është provuar me dëshmitarë ose shtatzëni ose rrëfim. Sufjani shtoi: “Unë e kam mësuar përmendësh këtë transmetim në këtë mënyrë.” Omeri shtoi: “Me siguri i Dërguari i Allahutﷺ) e zbatoi dënimin e Rajamit, e kështu vepruam edhe ne pas tij.”

el-Buhari 6829; Libri 86, Hadithi 56

Transmeton Ibn Abasi:

… Allahu e dërgoi Muhamedin me të Vërtetën dhe ia shpalli Librin e Shenjtë, dhe ndër ato që shpalli Allahu ishte ajeti i Rexhemit (gjuajtja me gurë e personit të martuar (mashkull dhe femër) që kryen marrëdhënie seksuale të paligjshme dhe ne e recituam këtë varg dhe e kuptuam dhe e mësuam përmendësh. I Dërguari i Allahut (salallahu alejhi ue selem) e zbatoi dënimin me gurë dhe po ashtu edhe ne pas tij….

Bukhari Libri 86, Hadithi 57

Sot nuk ka ajet rreth gjuajtjes me gurë (rexham) për tradhti bashkëshortore në Kur’an. Kështu u redaktua.

Transmeton Ibn Ez-Zubejri: I thashë Uthmanit: “Ky ajet që gjendet në suren Bekare: “Ata prej jush që vdesin dhe i lënë pas vetes të vejat, pa i larguar ato.” është shfuqizuar nga një varg tjetër. Pse atëherë e shkruani (në Kuran)?” tha Osmani. “Lëreni atë (ku është), …, sepse unë nuk do të zhvendos asgjë prej tij (dmth Kur’anin) nga pozicioni i tij origjinal.” Bukhari Vëllimi 6, Libri 60, Nr. 60:

Këtu shohim një mosmarrëveshje midis Uthmanit dhe Ibn Ez-Zubejrit nëse abrogimi i një vargu nënkuptonte se ai duhej apo nuk duhej mbajtur në Kuran. Uthmani kishte rrugën e tij dhe kështu ky ajet gjendet në Kuran sot. Por kishte polemika për këtë.

Osmani dhe nisja për në suren 9 (në Teube)

Transmeton Uthman ibn Affani:

Jezid el-Farisi tha: Kam dëgjuar Ibn Abasin duke thënë: E pyeta Uthman ibn Affanin: Çfarë të shtyu ty ta vendosësh (Sure) el-Bara’ah që i përket mi’in (surave) (që përmban njëqind ajete) dhe (Sure) el-Enfal e cila i përket mathani (sureve) në kategorinë e as-sab’u at-tiwal (surja e parë e gjatë ose kapitujt e Kur’anit), dhe ju nuk keni shkruar “Në emër të Allahu, Mëshiruesi, Mëshirëploti” mes tyre?

Osmani u përgjigj: Kur ajetet e Kur’anit iu shpallën Profetit (ﷺ), ai thirri dikë që t’i shkruante ato dhe i tha: Vendose këtë ajet në suren në të cilën është përmendur filani; dhe kur zbriteshin një ose dy ajete, ai thoshte njësoj (për to). (Sure) el-Enfal është sureja e parë që u shpall në Medine, dhe (Sure) el-Bara’a u shpall e fundit në Kur’an dhe përmbajtja e saj ishte e ngjashme me atë të el-Enfalit. Prandaj, mendova se ishte pjesë e el-Anfalit. Prandaj Unë i vendos ato në kategorinë e as-sab’u et-tival (shtatë suret e gjata), dhe nuk kam shkruar “Me emrin e Allahut, Mëshiruesit, Mëshirëbërësit” mes tyre.

Davudi; Libri 2, Hadithi 396

Surja 9 (në Teube) është e vetmja sure në Kur’an që nuk fillon me ‘Me emrin e Allahut, të Mëshirshmin, Mëshirëbërësit’. Hadithi shpjegon pse. Osmani mendoi se sureja 9 ishte pjesë e sures 8 pasi materiali ishte i ngjashëm. Nga marrja në pyetje mund të shohim se kjo ishte e diskutueshme brenda komunitetit të hershëm mysliman. Hadithi tjetër tregon reagimin e njërit prej sahabëve ndaj Kuranit të Osmanit.

‘Abdullah (b. Mes’udi) transmetoi se ai (u tha shokëve të tij të fshehin kopjet e tyre të Kuranit) dhe më tej tha:

Ai që fsheh ndonjë gjë, duhet të sjellë atë që e kishte fshehur në Ditën e Gjykimit, e pastaj tha: mënyra e recitimit të të cilit më urdhëron të recitoj? Unë në fakt kam recituar para të Dërguarit të Allahut (ﷺ) më shumë se shtatëdhjetë kaptina të Kuranit dhe shokët e të Dërguarit të Allahut (ﷺ) e dinë se unë e kuptoj më mirë Librin e Allahut (se ata), dhe sikur të isha të dija që dikush kishte kuptim më të mirë se unë, do të kisha shkuar tek ai. Shekiku tha: Unë u ula në shoqërinë e sahabëve të Mubkmmedit (ﷺ) por nuk dëgjova që dikush ta refuzonte atë (d.m.th., leximin e tij) ose të kishte gjetur gabime në të.

Sahih Muslim; Libri 44, Hadithi 162

Bien në sy disa gjëra:

1. Abdullah b. Masudi u thotë ndjekësve të tij që të fshehin Kur’anin e tyre për disa arsye.
2. Ai duket se është urdhëruar nga dikush që të përdorë një tjetër recitim. Kjo më së miri kuptohet sikur i referohet kohës kur Osmani standardizoi versionin e tij të Kuranit.
3. Kundërshtimi i Ibn Mes’udit për ndryshimin e mënyrës së recitimit të Kuranit ishte se: Unë (Mesudi) e kuptoj më mirë Librin
4. Shakiku tha se sahabët e Muhamedit nuk u pajtuan me Mes’udin.

Versione tekstuale të Kuranit sot

Megjithatë, pas botimit të Uthmanit, lexime variante ekzistonin ende. Në fakt, duket se në shekullin e 4 pas Profetit (a.s.) pati një rikthim të sanksionuar në lexime të ndryshme. Pra, megjithëse sot leximi kryesor tekstual arab është ai Hafs (ose Hofs), ekziston edhe Warsh, i përdorur kryesisht në Afrikën e Veriut, El-Duri, e përdorur kryesisht në Afrikën Perëndimore dhe ende të tjera. Dallimi midis këtyre leximeve është kryesisht në drejtshkrim dhe disa ndryshime të lehta të formulimit, zakonisht pa ndonjë ndikim në kuptimin, por me disa dallime që ndikojnë në kuptimin vetëm në kontekstin e afërt, por jo në mendimin më të gjerë.

Kështu që është një zgjedhje se çfarë version të Kur’anit do për të përdorur.

Ne kemi mësuar se ka lexime të ndryshme arabe të Kuranit sot, dhe ai kaloi në një proces redaktimi dhe përzgjedhjeje pas vdekjes së profetit Muhamed (a.s.). Arsyeja që ka kaq pak ndryshime në tekstin kuranor sot është sepse të gjitha variantet e tjera të tekstit ishin djegur në atë kohë. Kurani nuk ka fusnota leximi alternative, jo sepse nuk kishte lexime alternative, por sepse ato u shkatërruan. Uthmani ndoshta bëri një recitim të mirë të Kuranit, por nuk ishte i vetmi dhe nuk u bë pa polemika. Kështu, ideja e pranuar gjerësisht e Kur’anit të jetë “shkrim origjinal – e njëjta gjuhë, shkronja dhe recitim. Nuk ka vend për interpretim njerëzor” është e pasaktë. Edhe pse Bibla dhe Kurani të dyja kanë lexime variante, gjithashtu të dyja kanë dëshmi të forta dorëshkrimore që tregojnë se teksti është i përafërt si tek origjinali. Të dy mund të na japin një përfaqësim të besueshëm të origjinalit. Shumë janë të hutuar nga kërkimi për të kuptuar mesazhin e Librave duke pasur një nderim të padrejtë për mënyrën e ruajtjes së Kuranit dhe një përbuzje të panevojshme për mënyrën e ruajtjes së Biblës. Do të ishte më mirë të përqendroheshim në kuptimin e Librave. Kjo ishte arsyeja që u dhanë në radhë të parë. Një vend i mirë për të filluar është me Adamin.