Kohët e fundit mora atë që mendoja se ishte një pyetje e shkëlqyer. Unë e riprodhoj këtu.
Përshëndetje, a mund të sqaroni pse ekziston një sipas Lukës, sipas Gjonit në Inxhil? Me sa kuptoj unë, fjala sipas do të thotë një tregim i frymëzuar nga ai person bazuar në të kuptuarit e tij.
Mendova se ia vlente të jepja një përgjigje të thellë. Le të mendojmë për pyetjen dhe madje ta riformulojmë pak.
Çfarë do të thotë fjala ‘Ungjill’?
Ka katër libra të Ungjillit në Dhiatën e Re të al Kitab: Mateu, Marku, Luka dhe Gjoni. Çfarë do të thotë që këta janë ‘sipas’ këtyre shkrimtarëve të ndryshëm? A do të thotë se ka katër ungjij (ose inxhile) të ndryshëm? A janë ata të ndryshëm nga ‘Ungjilli i Jezusit’? A do të thotë se këto janë rrëfime ‘të frymëzuara nga ai person bazuar në të kuptuarit e tij’?
Është kaq e lehtë me pyetje si kjo të hedhim poshtë mendimet serioze për shkak të ideve tona të paramenduara. Por për të marrë një përgjigje sistematike dhe të bazuar në njohuri, duhet të kuptojmë fjalën ‘Ungjill’ (ose ‘Inxhil’). Në greqishten origjinale (kjo është gjuha origjinale e Dhiatës së Re shih këtu për detaje) fjala për Ungjill është εὐαγγελίου (shqiptohet euangeliou). Kjo fjalë do të thotë ‘mesazh lajmi i mirë’. Ne e dimë këtë duke parë se si është përdorur në historinë e lashtë. Dhiata e Vjetër (Taurat & Zabur) është shkruar në hebraisht (shih këtu per detaje). Por rreth vitit 200 para erës sonë – përpara Dhiatës së Re – për shkak se bota e asaj kohe po bëhej shumë greqishtfolëse, një përkthim i Testamentit të Vjetër nga hebraishtja në greqisht u bë nga studiues hebrenj të asaj kohe. Ky përkthim quhet Septuaginta (shih këtu për detaje mbi Septuagintën nga faqja ime tjetër). Nga Septuaginta mund të kuptojmë se si janë përdorur fjalët greke në atë kohë (dmth. 200 p.e.s.). Pra, këtu është një pasazh nga Dhiata e Vjetër ku εὐαγγελίου (‘lajm i mirë’) u përdor në Septuagintë.
Por Davidi iu përgjigj Rekabit dhe Baanahut, vëllait të tij, bij të Rimon Beerothitit, dhe u tha atyre: “Ashtu siç është e vërtetë që rron Zoti, i cili më ka liruar nga çdo fatkeqësi, në rast se kam kapur dhe kam bërë që të vritet në Tsiklag atë që solli lajmin: “Ja, Sauli vdiq,” megjithëse ai pandehte se më kishte sjellë një lajm të mirë dhe priste të merrte një shpërblim, (2 i Samuelit 4:9-10)
Ky është një pasazh kur mbreti David (Dawood) po flet se si dikush solli lajmin për vdekjen e armikut të tij duke menduar se do të ishte Lajme te mira te mbreti. Kjo fjale ‘Lajme te mira’ është përkthyer εὐαγγελίου në Septuagintën greke të vitit 200 para Krishtit. Pra, kjo do të thotë se εὐαγγελίου në greqisht do të thotë ‘lajmi i mirë’.
Por εὐαγγελίου nënkuptonte gjithashtu librin ose dokumentin historik që përmbante ‘lajmin e mirë’. Për shembull, Justin Martiri ishte një ndjekës i hershëm i Ungjillit (ai do të ishte saktësisht i njëjtë si një “pasardhës” i shokëve të Profetit (a.s.)) dhe një shkrimtar i gjerë. Ai e përdori εὐαγγελίου në këtë mënyrë kur shkruan “… por edhe në ungjill është shkruar se Ai tha…” (Justin Martyr, Dialog me Triphon, 100). Këtu fjala ‘lajm i mirë’ përdoret për të treguar një libër.
Në titujt ‘Ungjilli sipas…’ fjala εὐαγγελίου (ungjill) ka kuptimin e parë të fjalës, duke sugjeruar edhe kuptimin e dytë. ‘Ungjilli sipas Mateut’ do të thotë Lajmi i Mirë siç është regjistruar në një tregim të shkruar nga Mateu.
‘Ungjilli’ krahasuar me ‘Lajmet’
Tani fjala ‘lajm’ sot ka të njëjtin kuptim të dyfishtë. “Lajm” në kuptimin e tij parësor nënkupton ngjarje dramatike që po ndodhin si zi buke apo luftë. Megjithatë, mundet Edhe t’iu referohet agjencive si BBC, Al-Jazeera ose CNN që na raportojnë këto artikuj ‘lajme’. Ndërsa shkruaj këtë, lufta civile në Siri po bën shumë lajme. Dhe do të ishte normale për mua të thosha “Unë do të dëgjoj BBC News për Sirinë”. “Lajmet” në këtë fjali i referohen kryesisht ngjarjeve por edhe agjencisë që raporton ngjarjet. Por BBC nuk përbën lajmin, as lajmet për BBC-në – ka të bëjë me ngjarjen dramatike. Një dëgjues që dëshiron të informohet për një ngjarje lajmesh mund të dëgjojë disa raporte lajmesh nga disa agjenci për të marrë një perspektivë të përgjithshme më të plotë – të gjitha për të njëjtën ngjarje lajmesh.
Në të njëjtën mënyrë, Ungjilli ka të bëjë me Isa al Masih – Jezusin (a.s.). Ai është objekti i fokusit të lajmeve dhe ka vetëm një Ungjill. Vini re se si Marku e fillon librin e tij
Fillimi i Ungjillit të Jezu Krishtit,… (Marku 1:1)
Ka një ungjill dhe ka të bëjë me Jezusin (Isain – a.s.) dhe ai kishte një mesazh, por këtë mesazh e ka shkruar Marku në një libër, dhe ky libër quhet edhe Ungjill.
Ungjijtë – si hadithe
Ju gjithashtu mund ta mendoni këtë si për sa i përket haditheve. Ka hadithe të së njëjtës ngjarje që vijnë përmes isnadeve ose zinxhirëve të ndryshëm transmetuesish. Ngjarja është një gjë, por zinxhiri i reporterëve mund të jetë i ndryshëm. Ngjarja ose thënia e hadithit nuk ka të bëjë me transmetuesit – ka të bëjë me diçka që Profeti Muhamed (a.s.) tha ose bëri. Ungjijtë janë saktësisht të njëjtë me përjashtim të zinxhirit isnad që është vetëm një lidhje e gjatë. Nëse ju pranoni në parim se një isnad (pasi të keni bërë kontrollin e duhur që bënë dijetarët si Bhukari dhe Muslimi) mund të raportojë me saktësi fjalët dhe veprat e Profetit Muhamed (a.s.), edhe nëse mund të ketë isnade të ndryshme përmes transmetuesve të ndryshëm që kthehen në e njëjta ngjarje, pse është e vështirë të pranosh një lidhje apo një rrëfimtar të gjatë ‘isnad’ të ungjilltarëve? Është saktësisht i njëjti parim por zinxhiri i isnadeve është shumë më i shkurtër dhe shumë më i qartë pasi u shkrua shumë shpejt pas ngjarjes, jo disa breza më vonë siç bënë dijetarët Buhariu dhe Muslimi kur i reduktuan isnadet gojore të kohës së tyre në shkrim.
Shkrimtarët e ungjijve nuk u frymëzuan nga vetja
Dhe shkrimtarëve të këtyre ungjijve iu premtua Isa el Masih (PBUH) se ajo që ata shkruan do të frymëzohej nga Allahu – shkrimi nuk është nga frymëzimi i tyre njerëzor. Kështu thuhet edhe në ungjij edhe në Kuran
Ju kam thënë këto gjëra, ndërkaq jam me ju; por Ngushëlluesi, Fryma e Shenjtë, që Ati do ta dërgojë në emrin tim, do t’ju mësojë çdo gjë dhe do t’ju kujtojë të gjitha këto që ju thashë. por Ngushëlluesi, Fryma e Shenjtë, që Ati do ta dërgojë në emrin tim, do t’ju mësojë çdo gjë dhe do t’ju kujtojë të gjitha këto që ju thashë. (Gjoni 14:25-26)
dhe se si kur i urdhërova dishepujt: “Besomëni Mua dhe të Dërguarit Tim!” – ata u përgjigjën: “Ne besojmë, prandaj dëshmo se Ty të jemi dorëzuar!” (Surat 5:111 – Përhapja e Tavolinës)
Pra, dokumentet e shkruara që ata prodhuan – ungjijtë që kemi sot – nuk u frymëzuan prej tyre. Ata u frymëzuan nga Allahu dhe prandaj meritojnë konsideratë serioze. Ungjijtë e Mateut, Markut, Lukës dhe Gjonit kanë qenë gjithmonë (që kur janë shkruar në shekullin e parë) ungjilli i Jezusit – ata ishin raportuesit e tij. Lexoni shkrimet e tyre për të lexuar mesazhin e Jezusit (Isait – PBUH) dhe për të kuptuar ‘Lajmin e Mirë’ që ai po mësonte.